Barış Antlaşmalarında Savaş Tazminatı ve Karabağ Sorununa Yansımaları Adalet Yayınevi

Kökeni oldukça geriye uzanan Yukarı Karabağ sorunu, Azerbaycan’ın ve Ermenistan’ın 1991 yılında SSCB’den ayrılarak bağımsızlıklarını ilan etmelerinin ardından, iki devlet arasında bir savaşa dönüşmüştür. I. Karabağ Savaşı olarak nitelendirilen bu savaş, 1994 yılında imzalanan ateşkes antlaşmasıyla durdurulmuştur. Ancak bu ateşkese rağmen Ermenistan’ın sürdürdüğü saldırganlık politikası, iki devlet arasında ve genel olarak Güney Kafkasya’da gerilimin uzun bir süre devam etmesine sebep olmuştur. Bu süreçte, Ermenistan’ın gerçekleştirdiği uluslararası hukuk ihlalleri sonucunda, Azerbaycan’ın ülkesinin bir kısmı ilhak edilmiş; ilhak edilen bölgedeki sivil nüfus öldürülmüş; hayatta kalanlar mülklerini bırakarak zorla yerlerinden edilmiş ve Azerbaycan’ın kültürel mirası yok edilmiştir. 1994-2020 yılları arasında taraflar arasında barışın sağlanması için hem uluslararası örgütlerin hem de Azerbaycan’ın diplomatik girişimleri olmuş ancak tüm bu çabalar, sonuçsuz kalmıştır. Nitekim Eylül 2020’de, Ermenistan’ın bir kez daha Azerbaycan’a saldırı gerçekleştirmesi üzerine Azerbaycan’ın meşru müdafaa hakkı çerçevesinde yanıt vermesi, taraflar arasındaki “dondurulmuş savaş”ın yeniden alevlenmesine sebep olmuştur. 44 gün süren ve Azerbaycan’ın işgal altındaki ülkesinin büyük bir kısmını işgalden kurtarması ile sonuçlanan ve II. Karabağ Savaşı olarak bilinen bu savaşın sonucunda, taraflar arasında bir silah bırakışımı antlaşması imzalanmıştır.

Silah bırakışımı antlaşması, uluslararası hukukta barış antlaşmasının imzalanması yönünde atılan bir adım olarak kabul edilir. Ancak silah bırakışımı antlaşması savaşı bitirmez, sadece askeri çatışmaları bir süreliğine askıya alır. Savaşı bitiren ise barış antlaşmasıdır. Barış antlaşması, savaşa veya silahlı çatışmaya son veren ve tarafların barış ilişkilerinin yeniden tesisi amacıyla imzalanan bir atlaşmadır. Barış antlaşmasında düzenlenen en önemli konulardan biri de savaş sonucu ortaya çıkan zararların giderilmesi için savaş tazminatının belirlenmesidir. Özellikle I. ve II. Dünya Savaşlarının ardından imzalanan barış antlaşmalarında düzenlenen savaş tazminatı, günümüzde devletin sorumluluğu çerçevesinde ortaya çıkan onarım yükümlülüğünün bir alt türü olarak değerlendirilmektedir. Uygulamada savaş tazminatının hem nakdi olarak hem de ayni olarak ödenmesi kabul edilmektedir. Nitekim Lozan Barış Antlaşması’nda Türkiye, uğradığı zararlardan dolayı Yunanistan’dan ayni tazminat olarak Karaağaç bölgesini geri almıştır.

Bu çerçevede, Azerbaycan ve Ermenistan arasında imzalanması öngörülen barış antlaşmasının en önemli konularından birini de savaş tazminatı oluşturacaktır. Zira Ermenistan, ister I. ve II. Karabağ Savaşları sırasında olsun isterse de 30 yıllık işgal süresince olsun, Azerbaycan’ı çok ciddi maddi ve manevi zarara uğratmıştır. Bu da Azerbaycan’a savaş sonucu uğradığı zararların giderilmesi için nakdi ve/veya ayni tazminat talep etme hakkı vermektedir. Bu çalışmada, Azerbaycan’ın barış antlaşması müzakerelerinde savaş tazminatı talep etme hakkının hukuki dayanağı tartışılmıştır.